بهداشت ،ایمنی و محیط زیست

محیط زیست

پتروشیمی به عنوان یکی از بخش‌های اصلی صنعت کشور، طلایه‌دار ایجاد ارزش افزوده در منابع نفت و گاز است. این صنعت به عنوان دارنده مقام اول صادرات غیرنفتی در جهت شکوفایی اقتصادی کشور، توسعه پایدار، بومی‌کردن فناوری، توسعه صنایع پایین‌دستی (تکمیلی)، ایجاد اشتغال و... نقشی اساسی بر عهده دارد. طبق آمار سال 97، تعداد 59 مجتمع پتروشیمی با مجموع تولید 3/72 میلیون تن محصول در سال، در حال فعالیت هستند:

- منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی (ماهشهر): 22 مجتمع با ظرفیت تولید 7/25 میلیون تن در سال

- منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس (عسلویه): 17 مجتمع با ظرفیت تولید 7/32 میلیون تن در سال

- سایر مناطق: 20 مجتمع با ظرفیت تولید 9/13 میلیون تن در سال

هم اینک 63 طرح مصوب پتروشیمی در مراحل مختلف اجرا قرار دارد و پیش بینی می‌شود با تکمیل و راه‌اندازی آنها ظرفیت تولید این صنعت به حدود 135 میلیون تن برسد.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی با هدف افزایش توان و دانش فنی و خودکفایی صنعتی، ایجاد اشتغال مولد و رهایی از صنعت تک‌محصولی، با شعار "خلق ارزش، پاسخگویی و تعهد به توسعه پایدار" مصمم به توسعه‌ی این صنعت استراتژیک در راستای دستیابی به توسعه پایدار و همه جانبه میباشد. لذا در تصمیمات مدیریتی خود جایگاه مهمی برای حفظ محیط‌زیست لحاظ نموده است، چرا که توسعه بدون توجه به محیط‌زیست را توسعه‌ای تک‌بعدی و ناپایدار و ناکامل میداند. بدین منظور شرکت ملی صنایع پتروشیمی تنها در صورتی موافقت به احداث واحدهای جدید می‌نماید که طرح از توجیه فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی لازم برخوردار بوده و کلیه جنبههای زیست‌محیطی، بهداشتی و ایمنی در آن لحاظ شده باشد. ضمن اینکه مجتمعهای تولیدی نیز جهت بهبود وضعیت و رسیدن به استانداردهای ملی و بین‌المللی، اقدام به اجرای پروژههای بسیاری نموده‌اند و این روند تا رسیدن به سطح کاملا مطلوب ادامه خواهد یافت. شرکت ملی صنایع پتروشیمی با تعهد به استفاده بهینه از منابع و انرژی و احترام به حقوق شهروندان، هدف غایی خود را دور ریز صفر(Zero Discharge) به محیط زیست قرار داده و در این راستا تلاش‌های فراوانی نموده است.

با توجه به ماهیت صنعت پتروشیمی ایران، اقدامات محیط زیستی آن در قالب محورهای زیر قابل طرح است:

1. مدیریت عمومی محیط‌ زیست

2. مدیریت آب و پساب

3. مدیریت آلاینده‎های هوا

4. مدیریت پسماند

5. مدیریت خاک و آبهای زیرزمینی

6. مدیریت کربن

7. مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی (EIA)

8. محیط‌زیست دریایی

9. محیط‌زیست طبیعی

10. قوانین و الزامات محیط زیستی صنعت پتروشیمی

11. کتابخانه و اطلاعات مرجع

12. افتخارات

1- مدیریت عمومی محیط‌ زیست

صنعت پتروشیمی به واسطه استفاده از منابع زیست‌محیطی و دارا بودن فناوری‌های پیچیده و تنوع محصولات تولیدی، نیازمند ملاحظات خاص در تمام مراحل برنامه‌ریزی، ساخت و ساز و بهره‌برداری از واحد تولیدی است. قرارگرفتن عمده شرکت‌های فعال در صنعت پتروشیمی در مجاورت زیست‌بوم‌های حساس، اهمیت رعایت الزامات زیست‌محیطی را دوچندان کرده است.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان سازمان حاکمیتی توسعه صنایع پتروشیمی، رعایت ملاحظات زیست‌محیطی این صنعت را سرلوحه کار خود قرار داده و در این راستا تهیه مجموعه الزامات زیست‌محیطی صنعت پتروشیمی را برنامه‌ریزی نموده است."الزامات عمومی مدیریت محیط‌زیست" ضمن معرفی الزامات قانونی ملی و بین‌المللی مرتبط و معرفی منابع آلودگی در صنعت پتروشیمی، الزاماتی عمومی برای پیشگیری از تولید آلودگی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای کنترل و مدیریت انتشار آلاینده‌ها از زمان ایده ایجاد یک مجتمع پتروشیمی تا توقف فعالیت و برچیدن آن وضع شده، تا از عملکرد بهینه شرکت‌های پتروشیمی در حفظ منابع، کاهش انتشار آلاینده‌ها و مطابقت با استانداردهای ملی و بین‌المللی اطمینان حاصل شود.

1. راهنمای کاربرد الزامات زیست محیطی صنایع پتروشیمی

2. راهنمای زیست‌محیطی انتخاب فرآیند و تکنولوژی

3. راهنمای زیست‌محیطی زمان ساخت و ساز

4. راهنمای شناسایی آلودگی‌های زیست‌محیطی

5. راهنمای زیست‌محیطی راه اندازی و تعمیرات اساسی

6. راهنمای مدیریت زیست‌محیطی شرایط اضطراری

7. راهنمای تعریف، ثبت و گزارش‌دهی حوادث زیست‌محیطی

8. راهنمای مدیریت ریزش‌های تصادفی به محیط زیست

9. راهنمای بودجه‌ریزی زیست‌محیطی

10. راهنمای ثبت هزینه‌‎های زیست محیطی

11. مدیریت زیست‌محیطی مواد شیمیایی

2- مدیریت آب و پساب

با توجه به قرارگیری اکثر شرکت‌های پتروشیمی در کنار منابع آب کشور به ویژه منابع آب سطحی، عدم رعایت الزامات حفاظت از کیفیت آب، احتمال آلودگی این منابع را افزایش داده و این امر را نیازمند توجه ویژه نموده است. لذا انجام اقدامات لازم برای پیشگیری از آلودگی آب، بهره‌برداری بهینه از تأسیسات تصفیه فاضلاب، پایش و کنترل، تخلیه آبهای سطحی و پساب‌های تصفیه شده به محیط، جزء اهداف اساسی حفاظت محیط‌زیست در صنعت پتروشیمی است. 8 عنوان راهنمای زیر چارچوب مدیریت آب و پساب را در صنعت پتروشیمی پایه‌ریزی می‌کند:

الزامات مدیریت آب و پساب در صنعت پتروشیمی:

· راهنمای پیشگیری از آلودگی آب

· راهنمای طراحی و اجرای تصفیه خانه فاضلاب

· راهنمای بهره‌برداری از تصفیه خانه‌های فاضلاب

· راهنمای تولید فاضلاب ناگهانی

· راهنمای پایش فاضلاب

· راهنمای خرید تجهیزات پایش آب و پساب

· راهنمای پایش آبهای زیرزمینی

· راهنمای تعیین نیازمندیهای پایش پیوسته "آلاینده‌های آب" و انتخاب تجهیزات مربوطه

3- مدیریت آلاینده‌های هوا

فرآیندهای پتروشیمی عمدتاً با مواد گازی شکل به عنوان خوراک، مواد میانی و یا محصولات سرو کار دارند. علاوه بر آن فرآیندهای پتروشیمی، عمدتا فرآیندهای انرژی‌بر بوده و تامین این انرژی مبتنی بر احتراق سوخت‌های فسیلی و تولید گازهای احتراق است. فرآوری محصولات گازی عموماً در دما و فشار بالا سبب شده است که فرآیندهای پتروشیمی پتانسیل بالایی برای نشر و نشت آلایندههای هوا به ویژه مواد آلی فرار داشته باشند. طراحی دقیق این فرآیندها به منظور ممانعت از نشر، پایش منظم و اصولی منابع نشر موجود و مدیریت موثر مجموعه این فعالیت‌ها از استراتـژی‌های اصلی صنعت پتروشیمی در به حداقل رساندن خطرات ناشی از این انتشارات است.

قوانین:

1- قانون هوای پاک

1-1 آیین‌نامه اجرایی تبصره 3 ماده (3) قانون هوای پاک

2-1 آیین‌نامه اجرایی تبصره 3 ماده (17) قانون هوای پاک

3-1 آیین‌نامه اجرایی تبصره 3 ماده (29) قانون هوای پاک

4-1 آیین‌نامه اجرایی ماده (8) قانون هوای پاک

5-1 حد مجاز استاندارهای خروجی از کارخانجات و کارگاههای صنعتی مصوب 21/6/97

الزامات:

سیاست‌های کلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان سازمان حاکمیتی توسعه صنایع پتروشیمی در قالب "الزامات مدیریت کیفیت هوا" در صنعت پتروشیمی تدوین شده است که بر موارد زیر مشتمل است:

1. راهنمای پایش آلاینده‌های هوا در منابع نشر ثابت

2. راهنمای محاسبه و گزارش‌دهی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای

3. راهنمای مدیریت گازهای مخرب لایه اوزن

4. راهنمای پایش و الزامات زیست‌محیطی فلرها

راهنمای پایش آلاینده‌های هوا در منابع نشر ثابت

بر اساس بند ب ماده 192 قانون پنجم برنامه توسعه "به منظور کاهش عوامل آلوده‌کننده و مخرب محیط‌زیست، کلیه واحدهای بزرگ صنعتی و غیر صنعتی مشمول، موظفند نسبت به نمونه‌برداری و اندازهگیری آلودگی و تخریب زیستمحیطی خود اقدام و نتیجه را در چارچوب خوداظهاری به سازمان حفاظت محیطزیست ارائه نمایند. به موجب این مصوبه واحدهایی که قابلیت و ضرورت نصب و راه‌اندازی سیستم‌های پایش لحظهای و مداوم (آنلاین) را دارند باید تا پایان سال سوم برنامه (انتهای سال 1392)، نسبت به نصب و راه‌اندازی سامانه سیستمهای مذکور اقدام نمایند". متخلفین مشمول ماده 30 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا میشوند.

در راستای اجرای قانون فوق‌الذکر و با توجه به اینکه کلیه واحدهای پتروشیمی در هر مقیاسی جزء واحدهای بزرگ صنعتی تلقی شده و مشمول این قانون هستند، لازم است مطابق قانون نسبت به نصب سامانههای پایش لحظهای اقدام نمایند.

- راهنمای پایش آلاینده‌های هوا در منابع نشر ثابت

- الزامات پایش لحظه‌ای نشر در واحدهای پتروشیمی

- راهنمای تعیین نیازمندیهای پایش پیوسته"آلاینده‌های هوا " و انتخاب تجهیزات مربوطه

راهنمای محاسبه و گزارش‌دهی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای

به منظور حفظ یکپارچگی در نظام مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌ زیست، سند HSE-471-01 به عنوان راهنمایی برای تدوین اهداف مدیریت HSE در سال 90 تهیه شد. در این سند حداقل الزامات در برآورده کردن نیازمندی مربوط به پایش و کنترل گازهای گلخانه‌ای و روش‌ها و پتانسیل‌های موجود برای تعریف و اجرای پروژه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در قالب ساز و کار توسعه پاک و یا سایر ساز و کارهای موجود بیان شده و هریک از شرکت‌های پتروشیمی را در نحوه ایجاد فرآیندهای مورد نیاز کمک خواهد نمود. در ضمن، سند حاضر کاربرد فراوانی در انجام ممیزی‌‌های این نظام داشته و در آن به نکات مهم و برجسته قابل‌توجه در هنگام ممیزی نیز اشاره شده است.

· راهنمای مدیریت گازهای گلخانه‌ای در سیستم مدیریت HSE

مطابق با بند ماده 5 آيين‌نامه اجرايي کنوانسيون تغييرات آب و هوا و پروتکل‌های الحاقي (مصوبه شماره 217845/ ت 48153 هـ مورخ 7/11/1391 هيئت محترم وزيران(، مسئوليت تهيه گزارش انتشار گازهای گلخانه‌ای واحدهای پتروشیمی بر عهده وزارت نفت گذاشته شده است. در این راستا "راهنمای محاسبه و گزارش‌دهی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای صنعت نفت"، به شماره سند MOP-HSED-Gl-307 ابلاغ شد.

· سند راهنمای محاسبه و گزارش‌دهی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای صنعت نفت

· نمونه فرم دریافت اطلاعات عملکردی، جهت انجام محاسبات انتشار گازهای گلخانه‌ای

راهنمای مدیریت گازهای مخرب لایه ازن

به منظور حفظ یکپارچگی در نظام مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست، این سند به عنوان راهنمایی برای تحقق اهداف مدیریت HSE تهیه شده است. در این سند حداقل الزامات در برآورده کردن نیازمندی مربوطه به کنترل نشر مواد مخرب لایه ازن بیان شده و هریک از شرکت‌های پتروشیمی را در نحوه ایجاد فرآیندهای مورد نیاز کمک خواهد کرد. در ضمن، سند حاضر کاربرد فراوانی در انجام ممیزی‌های این نظام داشته و در آن به نکات مهم و برجسته قابل‌توجه در هنگام ممیزی نیز اشاره شده است.

· سند راهنمای مدیریت گازهای مخرب لایه ازن

راهنمای پایش و الزامات زیست‌محیطی فلرها

كميته استقرار HSE-MS به منظور حفظ يكپارچگي در نظام مديريت بهداشت، ايمني و محيطزيست، اين سند را به عنوان راهنمايي براي تدوين مستندات نظام تهيه نمود. در اين سند حداقل الزامات در برآورده كردن نيازمندي مربوطه به کنترل، پایش و مدیریت فلرها بيان شده و هر يك از شركتهاي پتروشيمي را در نحوه ايجاد فرآیندهاي مورد نياز كمك خواهد نمود. در ضمن، سند حاضر كاربرد فراواني در انجام مميزيهاي اين نظام داشته و در آن به نكات مهم و برجسته قابل توجه در هنگام مميزي نيز اشاره شده است

·سند راهنمای پایش و الزامات زیست‌محیطی فلرها

4- مدیریت پسماند

ماهیت فرآیندهای پتروشیمی به گونه‌ای است که مقادیر متنابهی از آلاینده‌های زیست محیطی از جمله انواع پسماندها را تولید می‌نماید که عدم مدیریت اصولی آن باعث مخاطرات زیست‌محیطی متعدد می‌شود. شرکت‌های پتروشیمی با اعتقاد راسخ به توسعه پایدار، حفاظت از محیط‌زیست را سرلوحه تصمیم‌گیری‌ها و فعالیت‌های خود قرار داده‌اند که استقرار سیستم مدیریتISO14000 و اجرای پروژه‌های متعدد و پرهزینه جهت کنترل انواع آلودگی‌ها از مصادیق آن می‌باشد. نصب و راه‌اندازی 17 دستگاه پسماندسوز پیشرفته و مجهز به سیستم‌های کنترل و پایش آلودگی هوا در مجتمع‌های پتروشیمی و احداث اولین و تنها لندفیل استاندارد پسماندهای صنعتی و خطرناک، تنها گوشه‌ای از فعالیت گسترده شرکت‌های پتروشیمی در مدیریت نهایی پسماندها به شمار می‌رود.

قانون مدیریت پسماندها در تاریخ بیستم اردیبهشت ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و سه در مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 9/3/83 به تایید شورای نگهبان رسیده و جهت اجرا به سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت کشور ابلاغ گردیده است.

- الزامات مدیریت پسماند در صنعت پتروشیمی

- راهنمای مدیریت پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

- راهنمای طبقه‌بندی و کدگذاری پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

- راهنمای گزارش‌دهی فرایند مدیریت پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

- راهنمای حمل و نقل پسماند خطرناک در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

- راهنمای احداث محل دفن پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

- راهنمای پایش محل دفن پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

- راهنمای گروههای ناسازگار پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

- راهنمای انتخاب ظروف و مظروف کردن پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

- راهنمای برچسب گذاری ظروف پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

- ضوابط و روش‌های اجرایی مدیریت زیست‌محیطی پسماندهای جیوه

- فرم اطلاعات شرکت‌های بازیافت‌کننده پسماند

- فرم ارسال گزارش فصلی و سالانه پسماند

5- مدیریت خاک و آبهای زیرزمینی

خاك یکی از منابع مهم و ارزشمند طبیعت است که حدود 95 درصد غذاي انسان از آن حاصل می‌شود. بدون داشتن خاك سالم حیات و زندگی روي زمین امکان‌پذیر نخواهد بود، بنابراین برنامه‌ریزي براي داشتن خاکی سالم لازمه بقاي انسان است. از ديدگاه جهاني پس از آب و هوا، خاک، سومين جزء عمده‌ي محيط‌زيست تلقي مي‌شود. آلودگي خاک، معمولاً نتيجه‌ي عادات غير بهداشتي، فعاليت‌هاي مختلف کشاورزي و روش‌هاي غلط دفع مواد زائد جامد و مايع مي‌باشد. خاک می تواند در اثر بي‌مبالاتي به وسيله مواد شيميايي از جمله فلزات سنگين و فرآورده هاي صنعت نفت آلوده شده و از اين طريق وارد زنجيره‌ي غذايي، آبهاي سطحي يا زيرزميني گشته و وارد بدن انسان شود. قانون حفاظت از خاک در سال 98 تصویب و به اجرا در آمده است.

6- مدیریت کربن

با توجه به تعهد کشور ایران به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و متعاقب آن تعیین سهم صنایع مختلف برای اجرای پروژه‌های کاهش و نیز مطابق با الزامات قانونی نیاز است روند انتشار گازهای گلخانه‌ای از صنعت پتروشیمی ارزیابی شده و سیاست‌های کاهش انتشار برای این صنعت تدوین شده و بستر سازی و ایجاد ساز وکارهای لازم برای راهبری صنعت پتروشیمی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای صورت پذیرد. چنین ارزیابی ضمن آن‌که اطلاعات مورد نیاز را برای گزارش به مراجع مختلف مثل وزارت نفت، سازمان حفاظت محیط‌زیست و ... فراهم می‌آورد، امکان تحلیل وضعیت موجود را ممکن ساخته و اطلاعات لازم را برای تدوین نقشه راه در راستای رویارویی با چالش‌های پیش روی صنعت پتروشیمی در مواجهه با تبعات ملی و بین المللی این مسئله، در اختیار می‌گذارد. خصوصی بودن شرکت‌های پتروشیمی، ضرورت بسترسازی لازم را برای فراهم کردن ساختار مناسب برای اجرای الزامات، ایجاد انگیزه‌ها و فراهم‌کردن تسهیلات لازم برای پیشبرد پروژه‌های کاهش، دوچندان می‌کند. شرکت ملی صنایع پتروشیمی، در راستای سیاست‌های وزارت نفت، اقدام به استقرار سیستم حسابداری و گزارش‌دهی گازهای گلخانه‌ای نموده است و میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای صنعت پتروشیمی را سالانه مطابق با روش‌ها و استانداردهای بین‌المللی محاسبه نموده و روند تغییرات آن را رصد می‌کند. راهنماهای تهیه شده در این خصوص، اطلاعات لازم را در خصوص منابع انتشار در صنعت پتروشیمی و روش محاسبه و برآورد آنها در اختیار می گذارد:

· سند راهنمای محاسبه و گزارش‌دهی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای صنعت نفت

· راهنمای مدیریت گازهای گلخانه‌ای در سیستم مدیریت HSE

7- مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA)

شوراي عالي حفاظت محيط‌ زيست در جلسه مورخ 29/3/1390، كميسيون امور زيربنايي، صنعت و محيط زيست، بنا به پيشنهاد شماره ٥٠٢٣-١مورخ 12/2/1390 سازمان حفاظت محيط‌‌زيست و به استناد بند )الف) ماده (192) قانون برنامه پنجم توسعه جمهوري اسلامي ايران مصوب ١٣٨٩، آیین‌نامه انجام مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی را تصويب نمود.

ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) Environmental Impact Assessment، روشی است که در آن اثرات ناشی از انجام یک پروژه یا عملیات آن بر محیط‌زیست بررسی و پیش‌بینی می‌گردد تا در هنگام انجام پروژه، با توجه به شناخت وضعیت موجود و نوع اثرات، عملیات به صورتی انجام پذیرد تا کمترین اثر بر محیط‌زیست وارد گردد.

ارزیابی اثرات محیط زیستی نقش اساسی و بسیار مهمی در شناسایی مخاطرات و پیش‌بینی اثرات ناشی از اجراي طرح‌ها دارد. این ارزیابی، کارفرماي طرح را قادر می‌سازد قبل از احداث و بهره‌برداري یا ایجاد تغییرات عمده در فرآیند ساخت، راه اندازي و تولید، مخاطرات و اثرات زیست‌محیطی ناشی از اجرا و بهره‌برداري پروژه را قبل از وقوع، پیش‌بینی نموده و راهکارهاي کاهش و حذف آثار سوء زیست محیطی را اتخاذ نموده یا روش‌هاي جبرانی مناسب را براي تقلیل آثار سوء آن به کار گیرد. بر اساس مصوبات هیأت وزیران و شوراي عالی حفاظت محیط‌زیست کشور، بسیاري از طرح‌ها و پروژه‌هاي صنعت نفت مشمول تهیه گزارش ارزیابی اثرات محیط‌زیستی در مرحله امکان‌سنجی و مکان‌یابی می‌باشد. بدیهی است آغاز عملیات اجرایی طرح‌ها و پروژه‌هاي مشمول، فقط در صورت تایید گزارش و اخذ موافقت سازمان حفاظت محیطزیست مجاز می‌باشد.

فرآيند انجام مطالعات EIA طرحهاي صنعت نفت، با تعامل و مشاركت همه جانبه كليه ذينفعان از قبيل كارفرما، مدیریت برنامه‌ریزی (توسعه)، مديريت HSE شركت اصلي، بهرهبردار، مشاوران، اداره كل HSEو پدافند غيرعامل وزارت نفت، سازمان حفاظت محيطزيست و جامعه پيرامون طرح به سرانجام ميرسد.

مراحل پنج‌گانه فرآيند گردش كار مطالعات EIA بين شركتهاي اصلي، اداره كل و سازمان حفاظت محيطزيست در شكل (1) ارائه و شرح آن در ادامه آورده شده است:

دامنه كاربرد اين نمودار محدود به آن دسته از طرحهاي صنعت نفت است كه:

اولاً مطابق با جدول پیوست شماره يك مصوبه شماره 144479/45880 مورخ 20/07/90 شورای عالی حفاظت محیط زیست (و اصلاحات بعدی)، مشمول انجام مطالعات ارزيابي اثرات محیط زیستیباشد، و ثانیاً دولتي باشد يا محل اجرای طرح، منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس یا منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی باشد.

شرح و الزامات مراحل فرآيند

مرحله 1: انتخاب مشاور و اطلاعرساني به مديريت HSE توسط كارفرما

مطالعات EIA همزمان با مطالعات امكانسنجي و مكانيابي هر طرح انجام ميشود. در هنگام بررسي ضرورت انجام مطالعات EIA توسط كارفرما، توجه به نكات زير اهميت دارد:

· اطلاع كافي از خصوصيات فني طرح

·آگاهي از آخرين ويرايش مقررات و آييننامههاي صادره از سوي سازمان محيطزيست درخصوص EIA

در صورت عدم تشخيص نسبت به لزوم يا عدم لزوم انجام مطالعات EIA (موارد خاص)، كارفرما طي مكاتبه با اداره كل حفاظت محيطزيست استان(هاي) مربوطه در اين خصوص استعلام مينمايد.

مرحله 2: انجام مطالعات EIA توسط مشاور

در اين مرحله، ارتقاي كيفي مطالعات EIA كه توسط مشاورين مجرب انجام مي شود مد نظر است. كارفرماي طرح در انجام مطالعات EIA بايد موارد زير را مد نظر قرار دهد:

· تنظيم صورتجلسات كاري با مشاوران

· تسهيل و تسريع در روند تهيه و انتقال اطلاعات لازم و كافي به مشاوران براي انجام مطالعات EIA

· بررسي كيفي و مرحلهاي گزارشات توليدي مشاوران (نبايد صرفا به بررسي گزارش نهايي مشاور اكتفا نمود) به منظور ارتقاي كيفيت مطالعات (كه در تعامل مشاوران با ادارات كل حفاظت محيطزيست استان ها، اداره كل و سازمان حفاظت محيطزيست تهيه مي شود).

· تاكيد بر حضور كيفي و منظم نمايندگان مشاور و كارفرما در جلسات كاري مرتبط.

· اطمينان از تطابق خصوصيات طرح با آخرين ويرايش كليه قوانين و مقررات محيطزيستي جاري كشور به ويژه ضوابط و معيارهاي استقرار واحدها و فعاليتهاي توليدي، صنعتي و معدني.

· اطمينان از اخذ مجوزها و تاييديه‌هاي لازم از كليه وزارتخانهها، سازمانها و نهادهاي ذيربط جهت ارائه به سازمان حفاظت محيطزيست (حسب ضرورت؛ مانند تملك اراضي، تغيير كاربري، تامين آب، تامين سوخت، دفع پسماند و پساب)

در اين مرحله، كليه گزارشات دريافتي از مشاور، صورتجلسات كاري با مشاور و نيز مكاتبات با اداره كل حفاظت محيطزيست استان‌(ها) از سوي كارفرما به مديريت HSE شركت اصلي اطلاعرساني ميشود.

مرحله 3: ارسال گزارش نهايي به اداره كل

گزارش مطالعات EIA صرفاً پس از بررسي آخرين ويرايش گزارش نهايي و برگزاري جلسات داخلي در شركت اصلي، (كه با حضور و تعامل نمايندگان مشاور، كارفرما، مديريت HSE شركت اصلي و ديگر ذينفعان انجام مي‌شود)، توسط مديريت HSEآن شركت به اداره كل ارسال ميشود. ارسال گزارش در اين مرحله به منزله تاييد حداقل الزامات و كيفيت گزارش توسط كارفرما و مديريت HSE شركت اصلي به منظور طرح در جلسه دفاع از مطالعات EIA تلقی میشود.

مرحله 4: برگزاري جلسه دفاع

هدف از تشكيل جلسه:

بررسي نهايي مطالعات EIA با حضور نماينده اداره كل و ذينفعان طرح به منظور تاييد كيفيت مطالعات

مرحله 5: بررسي گزارش در سازمان حفاظت محيط زيست

در صورت تاييد گزارش مطالعات EIA در جلسه دفاع، گزارش مطالعات EIA و كليه مستندات آن، جهت بررسي در سازمان حفاظت محيطزيست، توسط كارفرما به اداره كل حفاظت محيطزيست استان‌(هاي) مربوط به طرح يا دفتر ارزيابي ارسال ميشود.

صدور مجوز محيطزيستي طرح در سازمان حفاظت محيطزيست (در صورت اخذ)، به مفهوم شروع فرايند نظارت محيطزيستي بر پروژههاي صنعت نفت تلقي ميشود كه كارفرما بايد با بهرهگيري از الزامات مندرج در مفاد گزارش EIA (به ويژه در برنامه مديريت و پايش زيستمحيطي) و نيز مجوز محيطزيستي صادره از سوي سازمان حفاظت محيطزيست، در راستاي اهداف سيستم مديريت زيست‌محيطي شركت اصلي، نظارت بر مراحل ساخت و بهرهبرداري طرح و گزارشدهي جامع و منظم به مديريت HSE شركت اصلي را انجام دهد.

- آیین‌نامه انجام مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی مصوبه شماره 214287/45880 هـ مورخ 29/08/90

- سرفصل گزارشات ارزیابی اثرات زیست محیطی و لیست طرح‌های مشمول گزارش ارزیابی- مصوبه شماره 144479/45880 مورخ 20/07/90

- فهرست طرح‌ها و پروژه‌هاي مشمول انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی- مصوب جلسه مورخ 24/12/1395 شورای عالی حفاظت محیط‌زیست

- شكل (1) فرآيند گردش كار مطالعات ارزیابی در صنعت نفت

- فرآيند بررسي گزارشات ارزيابي در سازمان محیط زیست- چارت کلی

- ضوابط محیط زیستی استقرار واحدهای خدماتی

- مقررات و ضوابط استقرار واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی

8- محیط زیست دریایی

بهره‌برداری روزافزون از منابع نفت و گاز، احتمال آلودگی منابع آب را به مواد نفتی افزایش داده و سلامتی آن را با تهدید مواجه نموده و حفاظت از محیط‌زیست رودخانه‌ها و دریاها در مقابل آلودگی به مواد نفتی را به یک ضرورت غیرقابل‌تردید تبدیل کرده است. لذا تصویب قوانین داخلی و بین‌المللی، معاهدات دو جانبه و چندجانبه و همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند زمینه‌ساز انجام اقدامات پیشگیرانه و کنترلی مفید و اثربخش باشد، به این منظور کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های بین‌المللی و منطقه‌ای متعددی در این خصوص به امضاء رسیده و قوانین و آیین‌نامه‌هایی نیز در کشور به تصویب رسیده است. با توجه به مجاورت بسیاری از مجتمع‌‌های پتروشیمی در کنار دریا و خور و همچنین فعالیت بنادر ویژه پتروشیمی، مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال 91 مجموعه "قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی مرتبط با دریا، بندر و کشتی" را در زمینه حفاظت از محیط‌زیست دریایی گردآوری نموده و برای استفاده در اختیار شرکت‌های پتروشیمی قرار داده است.

قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی مرتبط با دریا، بندر و کشتی

Regulations & international conventions related to sea, port & ship

9- محیط ‌‌زیست طبیعی

برخورداری بشر از محیط‌زیست سالم حق طبیعی و خدادادی اوست. این حق طبیعی طی اعصار زندگی بشر دچار تغییر و تحولات بسیاری شده است که عمدتا ناشی از فعالیت‌های خود او بوده است. طی دو قرن گذشته، بهره‌برداری از منابع پایه و طبیعی در کنار پیشرفت‌های بشر در حوزه علم و فناوری، منجر به خلق تکنولوژی‌هایی شد که خود بیشترین تقابل را با زندگی انسان و حفاظت از محیط زیست ایجاد نمود.

مدیریت شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اعتقاد به توسعه پایدار، صیانت از محیط‌زیست را در کلیه فرآیندها و عملیات خود مد نظر قرار داده و تمام مساعی خود را جهت حفاظت از محیط‌زیست و کاهش اثرات نامطلوب صنعت پتروشیمی بر محیط‌زیست بکار بسته است.

· ارزیابی تاثیر بر محیط زیست طبیعی قبل از احداث :

در این راستا، قبل از احداث یک واحد پتروشیمی مطالعات ارزیابی اثرات محیط زیستی انجام شده و تاثیر فعالیتهای طرح مورد نظر بر محیط فیزیکی، شیمیایی و محیط زیست طبیعی منطقه مورد ارزیابی قرار می گیرد. فاکتورهای زیست‌محیطی که در این مطالعات، مورد شناسایی و بررسی قرار میگیرد عبارتند از:

- تاثیر بر محیط‌های فیزیکی (زمین شناختی- لرزه‌خیزی- هوا- آب- خاک- صدا)

- تاثیر بر محیط‌های اجتماعی و اقتصادی (جمعیت، سواد و آموزش، دین، بهداشت و درمان، امکانات رفاهی، اشتغال و بیکاری، نوع فعالیت، صنایع و کاربری‌های مختلف و...)

- تاثیر بر محیط‌های فرهنگی (اماکن تفریحی، اماکن مذهبی، اماکن علمی، آثار تاریخی و باستانی، امکان حفاظتی، چشم‌اندازها و...)

- تاثیر بر محیط‌های بیولوژیکی (گیاهان و جانوران) و آلودگی‌های زیست‌محیطی موجود (هوا، خاک، آب، صدا).

بررسی فاکتورهای فوق، شناخت کاملی از وضعیت موجود محیط‌زیست به کارشناسان مربوطه ارائه می‌دهد. پس از این مرحله، فرآیند پروژه در مرحله ساخت، بهره‌برداری و زمان پس از بهره‌برداری بطور کامل مورد بررسی و شناسایی قرار می‌گیرد. در این مرحله از مطالعات، مشخص می‌شود که یک پروژه از ابتدای آماده‌سازی و ساخت تا انتهای دوره بهره‌برداری، چه عملیات و فرآیندهایی را شامل می‌شود و در هر مرحله، چه موادی را به محیط‌زیست وارد یا تغییراتی در آن ایجاد می‌نماید.

· گونه‌های حمایت شده توسط شرکت‌های پتروشیمی

در راستای صیانت از محیط زیست طبیعی و حمایت از گونه های گیاهی و جانوری تا کنون اقدامات زیر از طرف شرکتهای پتروشیمی به انجام رسیده است:

. حفظ کلونی طوطی ماهی‌های ساکن در اسکله ها (شرکت پایانه‌ها و مخازن پتروشیمی)

. حفاظت از آهوی شنی در منطقه حفاظت شده مُند توسط پتروشیمی زاگرس

. نجات و پلاک‌گذاری لاک‌پشت‌های در معرض انقراض گونه منقارعقابی و گونه سبز توسط پتروشیمی مبین

. پاکسازی سواحل نایبند (پتروشیمی کاویان و جم)

- نجات و پلاک‌گذاری لاک‌پشت‌های در معرض انقراض گونه منقار عقابی و گونه سبز با مشارکت و همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست شهرستان عسلویه

- کمک به لانه‌گذاری و نگهبانی از محل تخم‌گذاری این دو گونه در سواحل پارک ملی دریایی نایبند

. پروژه حفاظت از دلفین‌های گوژپشت خلیج فارس توسط پتروشیمی نوری با نظارت محیط‌ زیست استان بوشهر

. حمایت دلفین خلیج فارس توسط پتروشیمی فن آوران

. حمایت از آهوی جبیر (شرکت پتروشیمی آریاساسول)

- تکمیل و تجهیز ساختمان محیط بانی سایت آهوی جبیر

- تامین برق سایت تکثیر آهوی جبیر در پارک ملی نایبند با احداث نیروگاه خورشیدی به ظرفیت 18 کیلو وات

- خرید تجهیزات پایش سایت جبیر مانند خرید موتور سیکلت، کواد کوپتر، دوربین عکاسی حرفه ای

- ساخت آبشخور و تامین آب سایت آهوی جبیر

· فضای سبز و سایر فعالیت‌ها

با وجود انکه مطابق الزامات و قوانین ملی، صنایع ملزم هستند 10% از فضای صنعتی خود را به فضای سبز اختصاص دهند اما صنایع پتروشیمی بسیار فراتر از این الزام عمل کرده و هموارده در ایجاد و حفظ فضای سبز اهتمام ورزیده اند. شکل زیر بیانگر فضای سبز احداث شده توسط شرکتهای پتروشیمی و مقایسه آن با فضای صنعتی است.

همچنین اقدامات مختلفی برای پایش و بهسازی محیط طبیعی توسط شرکتهای پتروشیمی صورت گرفته است که فهرست زیر نمونه ای از آن است:

. کاشت و حفاظت حدود 8 میلیون اصله درخت حرا در مساحت تقریبی 500 هکتار در خوریات منطقه توسط پتروشیمی بندر امام

. اجرای برنامه پاکسازی سواحل بندر سیراف و خلیج نایبند در روز طبیعت با مشارکت خانوادههای کارکنان ساکن در منطقه و اهدای جوایز به مناسبت این روز توسط پتروشیمی مبین

. پایش مستمر و نظری (در موارد مشکوک اخذ نمونه و ارسال به آزمایشگاه) آب بالادست کشتی‌ها جهت جلوگیری از ورود آلایندههای محیط‌زیست جانوران و گیاهان دریایی موجود در حوضچه‌ها و محدوده اسکله‌ها و کشندهای مخرب با همکاری اداره بنادر عسلویه (شرکت پایانه‌ها و مخازن پتروشیمی)

. مدیریت و پاکسازی ساحل خلیج نایبند توسط پتروشیمی آریاساسول

. پاکسازی سواحل نایبند (محدوده مشخص شده توسط اداره محیط زیست عسلویه) توسط پتروشیمی کاویان

. پاکسازی، حفظ و نگهداری سواحل نایبند توسط پتروشیمی جم

10- قوانین و الزامات محیط زیستی صنعت پتروشیمی

الزامات و دستورالعمل‌های تدوین شده از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان سازمان حاکمیتی توسعه صنایع پتروشیمی برای صیانت از محیط زیست و الزامات و دستورالعمل‌های وزارت نفت در این حوزه به شرح زیر است:

· الزامات زیست‌محیطی صنایع پتروشیمی، قوانین و مقررات ملی - چاپ خرداد 91

· معاهدات بین‌المللی- چاپ خرداد 91

· دستورالعمل تهیه فهرست صنایع آلاینده

· الزامات و دستورالعمل‌های وزارت نفت

. روش اجرایی گزارش عملکرد بهداشت، ایمنی، محیط‌زیست و پدافند غیرعامل- وزارت نفت

. سند راهنمای محاسبه و گزارش‌دهی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای صنعت نفت

. راهنمای گزارش‌دهی فرایند مدیریت پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

. راهنمای طبقه‌بندی و کدگذاری پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

. راهنمای گزارش‌دهی فرایند مدیریت پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

. راهنمای حمل و نقل پسماند خطرناک در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

. راهنمای احداث محل دفن پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

. راهنمای پایش محل دفن پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

. راهنمای گروههای ناسازگار پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

. راهنمای انتخاب ظروف و مظروف کردن پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

. راهنمای برچسب گذاری ظروف پسماند در سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست- وزارت نفت

11- کتابخانه و اطلاعات مرجع

· بهترین تکنیکهای موجود برای کنترل آلاینده ها در صنایع شیمیایی بزرگ مقیاس (ماخوذ از قوانین اتحادیه اروپا)

· Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), Reference Document on Best Available Techniques in the Large Volume Organic Chemical (LVOC) Industry February 2003

https://eippcb.jrc.ec.europa.eu/reference/BREF/lvo_bref_0203.pdf